Sepsis is een veel voorkomende ziekte. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schat het aantal jaarlijkse gevallen op 50 miljoen wereldwijd. Toch is sepsis vaak nog onbekend bij het grote publiek. Mensen die ermee te maken krijgen, als patiënt of als familielid, zitten dan ook vaak met veel vragen. Wij verzamelden de meest gestelde vragen over sepsis en legden ze voor aan een specialist, dr. Ken Dewitte, urgentiearts en coördinator van het sepsis-team van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen.
Wat is sepsis?
Sepsis is een extreme reactie van het lichaam op een gewone infectie.
- 20% van de sepsisslachtoffers sterven
- 40% van de sepsisoverlevers ervaart ernstige en blijvende klachten
Elk uur telt
Vroegtijdige herkenning en snelle behandeling redt levens
De invoering van waarschuwingscriteria in ziekenhuizen en bij huisartsen om snel kritieke patiënten op te sporen is levensnoodzakkelijk.
Sepsis kan iedereen treffen
40.952 Belgen per jaar ontwikkelen Sepsis*
7.675 sepsissslachtoffers sterven*
*Deze cijfers zijn gebaseerd op een gerenommeerde wetenschappelijke studie, exacte tellingen zijn er niet omdat in België sepsis nog altijd niet wordt geregistreerd.
Nationaal sepsis plan
België hinkt achter, een nationaal sepsis plan is er nog altijd niet
Om levens te redden pleit de wereldgezondheidsorganisatie sedert 2017 voor de invoering van een nationaal sepsis plan in elk land.
Bewustzijn rond sepsis
Bij het brede publiek én medisch personeel
Waarom is bewustzijn rond sepsis zo belangrijk:
- om levens te redden door vroegtijdige herkenning
- om gehoor te krijgen rond de ernstige gevolgen in een leven na sepsis
“Sepsis is een buitengewone reactie van het lichaam op een infectie. Het gaat om een “gewone” infectie, zoals griep, een keelontsteking of een geïnfecteerd wondje, waarbij de bacterie of het virus in de bloedstroom terechtkomt en waarbij er een enorme immuunreactie ontstaat met orgaanschade tot gevolg. Het gaat dan om de nieren die uitvallen of het hart of de longen die niet meer goed functioneren.”
“In de volksmond wordt sepsis inderdaad een bloedvergiftiging genoemd. Sepsis ontstaat immers door een virus of bacterie die in de bloedbanen terechtkomt. Maar terwijl er nog andere vormen van bloedvergiftiging bestaan, is het kenmerkende aan sepsis dat het een extreme immuunreactie is die de organen gaat beschadigen.”
“Het ziektebeeld dat we zien bij een aantal COVID-patiënten is inderdaad vergelijkbaar met sepsis. Er is in beide gevallen sprake van een buitengewone immuunreactie. Door de longdestructie die bij COVID-19 kan voorkomen, kan het virus in de bloedbaan terechtkomen met gevolgen die te vergelijken zijn met sepsis. Wetenschappers zijn het erover eens dat COVID-19 sepsis kan veroorzaken maar dit gebeurt gelukkig slechts in een minderheid van de gevallen, met name 2 tot 5%. “
“Vroeger werd er in de wetenschap een verschil gemaakt tussen “sepsis” en “ernstige sepsis”. Vandaag maken we dat onderscheid niet meer omdat de definitie van sepsis stelt dat er orgaanschade is en dat is altijd ernstig.”
“Je kan een milde infectie hebben, waarbij het lichaam normaal en adequaat reageert om het virus of de bacterie aan te vallen. Dan hebben we het over een verkoudheid, een virale longontsteking, of een COVID-19 infectie met milde symptomen. Maar als die infectie een sepsis wordt, is “mild” niet meer van toepassing. Daarvoor is de reactie te buitensporig en de impact op de organen te groot.”
“Mensen met sepsis voelen zich meestal heel erg slecht. Ze hebben koorts,worden kortademig en duizelig, hun polsslag verhoogt en ze zijn verward. Bij meer gevorderde gevallen gaan mensen ook een verbloemde huid krijgen en minder moeten plassen.”
“Je moet in ieder geval onmiddellijk naar het ziekenhuis. Wij zien patiënten die door hun huisarts worden doorverwezen, maar ook mensen die rechtstreeks naar de spoed komen omdat ze zo ziek zijn. Snel reageren is ontzettend belangrijk want vanaf dat je in een sepsis komt, ga je binnen een paar uur snel achteruit.”
“Sepsis is een urgentie. Als een patiënt binnenkomt in het ziekenhuis moet die binnen het uur behandeld worden om erger te voorkomen. Sepsis gaat nu eenmaal heel erg snel. Van wanneer de reactie zich instelt tot de orgaanschade begint, dan spreken we slechts van uren. Hoe sneller men start met de therapie, hoe beter patiënten het stellen. Snel reageren kan de kans op overlijden met tientallen percenten verminderen.”
“In principe niet. Sepsis is een zeer ernstig ziektebeeld dat niet zomaar “zal passeren”. Zonder interventie zijn de overlevingskansen heel laag.”
We gebruiken voor de diagnose een internationaal vastgelegde definitie die zich baseert op een aantal klinische tekens die de patiënt vertoont. Die worden opgeteld tot een score die aangeeft of er sprake is van ernstige orgaanschade.”
“Er is immers geen sluitende diagnostische test voor sepsis. In slechts 30% van de gevallen kunnen we de bacterie identificeren, ook omdat het vaak om een virale infectie gaat.”
“In de eerste plaats geven we antibiotica om een bacteriële infectie te bestrijden. Meestal is er nood aan vochttoediening omdat de bloedvaten gaan open staan en omdat de patiënt door de koorts vocht verloren heeft of weinig gedronken heeft. In sommige gevallen moeten we ook zuurstof geven omdat de longen aangetast zijn of omdat er een slechte circulatie is. Vaak moeten we ook medicatie toedienen om de bloedvaten te doen samentrekken te knijpen.”
“Soms is cortisone inderdaad nodig om de bijnier te ondersteunen. Maar het is zeker geen standaardbehandeling. Het kan verwarrend zijn voor de familie, als ze horen dat hun familielid geen steroïden krijgt en iemand anders die ze kennen wel. Maar sepsis kan zich heel verschillend presenteren. Bovendien hebben steroïden ook veel neveneffecten. Net zoals bij heel veel behandelingen is het een wikken en wegen van voor- en nadelen.”
“De behandeling van sepsis is constant in beweging en ik ga ervan uit dat er in de toekomst heel geavanceerde technieken op de markt zullen komen, waarbij we bijvoorbeeld op basis van ons DNA gaan werken. Dit type van geneeskunde wordt “precision medicine” genoemd waarbij medicijnen worden ontwikkeld die aangepast zijn aan genetische variaties en rekening houden met levensstijl en omgevingsfactoren. Een ander fascinerend gebied van de wetenschap is behandelingen aangepast aan het zogeheten microbioom, zijnde de bacteriën in onze darmen. Binnen dit gebied van de wetenschap is er ook veel aandacht voor preventie van sepsis bij ernstig zieke patiënten.”
“In principe is de plaats voor een sepsispatiënt op intensieve zorgen. Enkel als er sprake is van therapiebeperking gaan patiënten, in samenspraak met de familie, niet naar intensieve zorgen. Maar dan gaat het over mensen die al een lange lijdensweg achter de rug hebben en bij wie de prognose heel slecht is.”
“Een sepsis evolueert in het begin heel snel en vereist dan een langdurige behandeling. Bij een sepsis die snel herkend en behandeld wordt, kan het zijn dat een patiënt maar twee à drie dagen op intensieve zorgen verblijft en dan stabiel genoeg is om naar de afdeling te gaan. Dan spreken we van een sepsis die snel omgekeerd kan worden door een snelle, adequate therapie.”
“Maar in sommige gevallen kunnen we niet voorkomen dat de reactie heel ernstig verloopt, ondanks alle therapie. Deze patiënten hebben typisch ondersteuning nodig van de bloedsomloop, van het hart en van de nieren. Het meeste gebeurt met medicatie, maar vaak hebben zij problemen met de longen en hebben ze kunstmatige ventilatie nodig, waarvoor ze in een kunstmatige coma worden gebracht. Bij ernstige problemen met de nieren moeten we zo nodig dialyse starten en als de longen of het hart heel ernstig aangetast geraakt zijn, moeten we soms zelfs een hart-longmachine inzetten, maar dit is gelukkig zeldzaam. Bij die meest ernstige gevallen gaat het echt om een lijdensweg op intensieve zorgen met een hoog risico op overlijden. Je moet weten dat ondanks al deze geavanceerde technieken nog steeds 20 tot 30% van de sepsis patiënt overlijdt in het ziekenhuis. Familieleden van dergelijke zwaar zieke patiënten moeten voorbereid zijn op een langdurig proces met mogelijk invasieve technieken en een hoog risico op complicaties tijdens het verblijf op intensieve zorgen zoals doorligwonden en zelfs verlies van ledematen. Bij de meeste patiënten komt het gelukkig niet zo ver: 70-80% komt er betrekkelijk goed uit. Maar men moet wel beseffen dat sepsis een zeer ernstige ziekte is. De behandeling in het ziekenhuis kan weken tot maanden duren.”
“Patiënten die een snelle diagnose en behandeling hebben gekregen en die geen complicaties hebben gekend, kunnen zonder blijvende gevolgen het ziekenhuis verlaten. De meest ernstige sepsispatiënten kunnen er echter wel definitieve orgaanschade aan overhouden. Sommige patiënten hebben definitieve schade aan het hart of de longen met een verlaagde inspanningstolerantie tot gevolg. Er kan schade zijn aan de zenuwbanen waarbij er minder spierkracht is en moeite met stappen. Een aantal moet een of meerdere amputaties ondergaan. Er moet immers medicatie opgestart worden die de vaten doet samentrekken dichtknijpt waardoor ledematen minder zuurstof en minder bloedtoevoer krijgen. Maar ook door de ziekte zelf kunnen de vaten in de ledematen aangetast worden.
“Ja. Sommige patiënten kunnen zich minder goed concentreren als er een zuurstoftekort in de hersenen is geweest. En we zien ook patiënten die kampen met angstaandoeningen en depressies. Patiënten moeten erop voorbereid zijn dat, wanneer ze het ziekenhuis verlaten, ze niet zomaar gewoon hun oude leven en job kunnen oppikken. Het is dan ook heel belangrijk dat ze geen schroom voelen om informatie of hulp te zoeken bij hun huisarts of specialist.”
“Elke patiënt is anders en de gevolgen van sepsis verschillen heel erg. Voor een aantal van die gevolgen, bijvoorbeeld een veralgemeende zwakte, is het ook niet zo evident om een revalidatietraject te starten. Er bestaan wel specifieke revalidatietrajecten zoals cardiale of prothese revalidatie. Maar toch hoort men veel verhalen van patiënten die ontslagen worden uit het ziekenhuis en het echt moeilijk hebben met de gevolgen van sepsis. Wat we bovendien vaak zien is dat patiënten met heel veel vragen zitten en dat ze die niet durven voorleggen aan hun dokter of specialist. Het is heel belangrijk dat mensen weten dat ze recht hebben op informatie en hulp.”
“Waarom sommige mensen een sepsis ontwikkelen en anderen niet is een belangrijk onderwerp van research. Maar uiteraard hebben mensen met een verminderd immuunsysteem, bijvoorbeeld mensen met HIV of mensen die immuun-onderdrukkende medicatie nemen, een verhoogd risico. Dat zien we ook bij de oudere mensen en hele jonge kindjes. Een belangrijke risicogroep zijn mensen die niet gevaccineerd zijn tegen bijvoorbeeld griep of kinkhoest. Ook wat betreft preventie van sepsis is correcte vaccinatie dus zeer belangrijk.”
“Op zich kan je sepsis niet echt vermijden, bijvoorbeeld door je immuniteit te boosten. Maar wat je wel kan vermijden, is de infectie die kan leiden tot sepsis. En dan spreken we over de standaard hygiënische maatregelen: regelmatig handen wassen, wonden goed ontsmetten en verzorgen, op tijd naar de huisarts gaan als je je ziek voelt, niet bij ernstig zieke patiënten rondhangen,… Bovendien blijven vaccinaties zeer belangrijk: polio, meningitis of kinkhoest bijvoorbeeld, dat zijn bacteriën en virussen waarvan we weten dat we daar heel slecht op kunnen reageren en dat ze een heel hoge mortaliteit hebben. Dus door te zorgen dat je die infecties niet krijgt, kan je de gevolgen vermijden van de ziekte zelf of van de sepsis die eruit kan voorkomen.”
“Dat weten we niet exact, maar er zijn wel een aantal cijfers bekend. Zo documenteren ziekenhuizen nosocomiale sepsis, dat is sepsis die in het ziekenhuis ontstaat, bijvoorbeeld door katheters of na een operatie. Die cijfers worden doorgegeven aan Sciensano,een federale onderzoeksinstelling die dit soort van cijfers rond volksgezondheid verzamelt. Andere sepsis-cijfers worden niet bijgehouden en dat is een probleem. Want de grote meerderheid van de sepsis gevallen (tot 85%) ontstaat buiten het ziekenhuis. En dus weten we eigenlijk niet hoe het zit met sepsis in België. Hoe goed doen we het? Hoe groot is het probleem? Of valt dat wel mee? Als je niet weet wat de cijfers zijn, dan ga je er ook niets aan kunnen veranderen.”
“Er is absoluut een gebrek aan kennis onder de gewone bevolking over sepsis. En omdat sepsis meestal start buiten het ziekenhuis, ligt daar een grote uitdaging. In het ziekenhuis kan je eindeloos veel kwaliteitsprojecten opzetten rond sepsis. En dat is nodig, want postoperatieve en katheter-sepsis bestaat. Maar die projecten gaan nooit zoveel effect hebben als een verhoogde awareness onder de algemene bevolking. Als we de kennis van de symptomen en het gevaar van sepsis kunnen verhogen, dan kunnen we ingrijpen vóór sepsis te ver gevorderd is. Dat gaat bijvoorbeeld over weten wanneer een familielid niet meer gewoon ziekjes is. Op tijd ingrijpen is ontzettend belangrijk. Daar loopt het vaak mis. Patiënten wachten vaak te lang omdat ze denken een gewone infectie te hebben.”
“Dat is een heel goede, maar ook een heel moeilijke vraag. Vandaar dat het zo belangrijk is bij twijfel een arts te consulteren. Een arts kan gerichte vragen stellen om in te schatten of er een risico op sepsis is. In Engeland loopt een interessante campagne waarbij ze de slogan “just ask: could it be sepsis?” introduceerden. Ze adviseren om medische hulp te zoeken als er sprake is van onduidelijke spraak, rilkoorts, weinig plassen, ernstige kortademigheid, verkleurde of gevlekte huid. Ook als de patiënt zegt dat hij het gevoel heeft dat hij zich abnormaal ziek voelt, moet een alarmbel doen luiden.”
“Sepsis is geen ziekte die men thuis kan managen. De beste reflex is om patiënten met vermoedelijke sepsis zo snel mogelijk op de spoedgevallendienst te krijgen. Alleen in het ziekenhuis kunnen de diagnose en de behandeling plaatsvinden. Maar door tijdig sepsis te herkennen en patiënten naar het ziekenhuis te laten overbrengen, hebben ze hun patiënten al heel veel geholpen.”